Introductie

Een sportwagen met kattenogen, een poedel op een trampoline en een carnavaleske parade van giraffen – de Duitse kunstenaar Raphaela Vogel (Neurenberg, 1988) legt in haar werk verrassende verbanden. In haar grootschalige installaties vloeien sculptuur, schilderkunst, experimentele video’s en muziek samen tot raadselachtige en ontregelende beelden, waarin ze vaak samen met haar hond de hoofdrol speelt.

KRAAAN – met drie a’s een verwijzing naar zowel het Nederlandse ‘kraan’ als het Duitse ‘Kran’ – toont een overzicht van Vogels werk: van vroege filmexperimenten tot recente installaties. De ijle constructie van een hijskraan is daarbij een toonbeeld van haar interesse in het begrip hybris, Grieks voor de misplaatste trots van mensen die zich meten met de goden. 

Vogel roept prikkelende vragen op over relaties tussen mensen, dieren en machines, over het privilege van kunstenaars en over de positie van vrouwen in een door mannen gedomineerde (kunst)wereld. Ze geeft geen antwoorden, maar knoopt de vragen op onverwachte en humoristische manier aan elkaar. In bijbehorende video’s en muziek gidst ze je als een hedendaags orakel door haar werk en zaait ze twijfel over bestaande ideeën en vastgeroeste patronen.


 

Mannelijke dominantie, zowel in de kunstwereld als in de samenleving, is een belangrijk thema in Können und Müssen. In het anatomisch model van een penis, voortgetrokken door giraffenskeletten, zitten aanwijzingen voor allerhande kwalen. Kondigt Vogel hiermee het einde aan van mannelijke dominantie? Of worden de giraffen juist door het mannelijk lid beteugeld? Ogen de skeletten kwetsbaar? Of zijn hun lange nekken, afwisselend gebogen en recht de lucht in priemend, juist het toonbeeld van potentie? Vogel roept vragen op zonder antwoorden te geven. Daardoor kun je in Können und Müssen zowel een grap zien als een waarschuwing.

Polyurethaan elastomeer, staal, messing, anatomisch model en wagen 220 × 135 × 1030 cm Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin; Galerie Meyer Kainer, Wenen

 

Vogel is opgeleid als schilder, maar raakte al snel geïnteresseerd in ‘action painting’ en performances. Ze filmde zichzelf daarbij regelmatig in haar atelier op allerhande onorthodoxe manieren. Zo bond ze ‘selfiesticks avant la lettre’ aan haar ledematen, werkte ze met actioncamera’s en filmde ze zichzelf met behulp van drones, terwijl ze de camera probeert te temmen alsof het een wild dier is. Deze experimenten groeiden later uit tot hypnotiserende video’s. Daarin staat ze niet alleen zelf centraal maar, door de camera zelf te besturen, bepaalt ze tegelijkertijd hoe wij haar zien.

Video's:

Kamerabruch

Drahtwickel

Psychogräfin 

Courtesy: de kunstenaar   

 

Met verweerde architectuurmodellen van iconische bouwwerken als de Arc de Triomphe en de Tower Bridge stelt Vogel de oude westerse idealen ter discussie. Waren die hoogmoedig? In de bijbehorende film, die op het brede scherm herinnert aan stadse neonreclames, lijken die vervlogen idealen haar te inspireren. Daarin verbindt ze hoogmoed onder meer met de rol van kunst en haar eigen kunstenaarschap. Terwijl ze zichzelf filmt met een desoriënterende 360-gradencamera klimt ze in een hijskraan omhoog. Een riskante onderneming waar niemand om vraagt en zonder helder doel – net als bij het maken van kunst. Eenmaal op de top van de kraan tolt het beeld als een duizelingwekkende draaikolk. Dan klinkt haar interpretatie van Nina Simones cover Ain’t Got No, I Got Life, waarin ze vrolijk de balans opmaakt van wat ze wel en niet heeft. Een energieke en existentiële opsomming die haar eigen broodnodige hoogmoed zowel tempert als aanvuurt.

10 bouwkundige maquettes (kunststof, diverse afmetingen, hout, staal, plaatwerk en stof), verchroomde aansluitleidingen, staal en video met geluid op LED-scherm. Video met geluid, 6:41 minuten. Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin

 

Dierenhuiden zijn voor Vogel een belangrijke basis voor haar schilderingen. Ze doen denken aan oerrituelen of slachthuizen en hebben zo een heel andere lading dan het gebruikelijke spieraam. In The (Missed) Education…beschilderde Vogel ze met een verzameling kennisschema’s. Daarmee vraagt ze zich af hoe je informatie objectief kan verbeelden. Samen vormen ze als het ware één grote mindmap van de kennis en interesses van de kunstenaar. Die reikt van Karl Marx tot paardendressuur en van jazzmuziek tot populaire cultuur.

Pen, oliekrijt, olieverf, leer, lijm, geitenleer, schapenleer, elandenleer en koord. Diverse afmetingen. Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin

 

Staand in deze koepel klinkt een ondefinieerbaar grommend geluid. Alsof de tijgerachtige wezens die dreigend langs de buizen omhoogklimmen tot leven zijn gekomen. Vogel is geïnteresseerd in de reactie van het lichaam op prikkels van buiten. Lage tonen – hier afkomstig van knorrende magen – schijnen de spijsvertering te stimuleren. Door het geluid te manipuleren tot een technische klank verbindt Vogel het organische met het technologische. Met de titel verwijst ze naar in onbruik geraakte computereenheden en suggereert ze dat computerdata verteerd moeten worden.

Metaal, polyurethaanelastomeer en bolvormige luidspreker, 280 x 400 x 400 cm. Courtesy: de kunstenaar, De Pont museum

 

Kunst maken was voor Vogel aanvankelijk een manier om als vrouw ruimte in te nemen in een door mannen gedomineerde (kunst)wereld. De korte film Einparken (fileparkeren) lijkt daarop een direct en humoristisch commentaar. Daarop reflecteert een spiegelende etalageruit hoe Vogel haar grote camper in een krappe parkeerplaats probeert te manoeuvreren. Alsof de reflectie behalve de scène ook onze stereotiepe blik terugkaatst. Stalen buizen als metafoor voor installatie, constructie en connectie zijn een terugkerend element in haar oeuvre. Hier bakenen ze ook letterlijk de ruimte af.

Metalen buizen, leer, metalen kommen, gips, miniprojectoren, 2 videoprojecties, kabels, robostoren (video: 7:11min). Courtesy: the artist, Galerie Gregor Staiger, Zurich

 

In medaillons, gevat in een decoratief frame, onderzoekt Vogel de betekenis van het begrip motief, een terugkerend beeldelement. Kun je zo’n motief interpreteren zonder te worden beïnvloed door het materiaal, de stijl en het handschrift van de kunstenaar? Met Würde / Motiv onderneemt Vogel een poging motieven uit haar eigen oeuvre een meer algemene betekenis te geven. Door ze te schilderen op reflectoren suggereert ze tegelijk dat de betekenis van elk motief uiteindelijk altijd wordt ingevuld door de kijker.

Oliekrijt, olieverf, houtskool, balpen op uitvouwbare reflectoren, verchroomde metalen staven, polyurethaan elastomeer, stoffen riemen, veiligheidsspeld. Installatie afmetingen variabel. Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin (Christen Sveaas Art Collection + Galerie Gregor Staiger, Zurich)

 

In de installatie A Woman’s Sports Car versmelten verlangen en verleiding met dieren, macht en kunstenaarschap. De installatie is deels autobiografisch. Centraal staat de Spitfire, een kleine sportwagen die als een kat de ruimte afbakent. In zijn blikveld – en in dat van ons – verschijnt Vogels hond Rollo, die op zijn beurt een park markeert. Het is een droomachtige gewaarwording, mede door het gebruik van een 360-gradencamera, waarbij Vogel het maken van kunst en de competitie in de kunstwereld vergelijkt met de territoriumdrift van een dier. Ondertussen toont de auto, die ooit werd aangeprezen als ‘a woman’s sports car’, op een draaiend platform zijn sierlijke belijning. Voor de mysterieuze tune bewerkte Vogel de soundtrack van een parfumreclame van Chanel, terwijl de letters M AMA op het nummerbord verwijzen naar de Spitfire van haar eigen moeder.

Video 4:38 minuten, sportwagen, 2 projectoren, LED-verlichting, stof. Afmetingen Sportwagen: 112 x 162 x 370 cm.Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin

De diffuse grenzen tussen mens, dier en machine lopen als een rode draad door Vogels oeuvre. In de tweedelige installatie A Woman’s Sports Car lijkt het motorblok te fungeren als kloppend hart, terwijl haar glanzende omhulsel verderop wordt getoond. In een videoloop, geprojecteerd vanuit een Vogel(!)kooitje, lokt Vogel je, als een mythische sirene een desoriënterende wereld binnen. Zo probeert ze je te verleiden om vaste denkpatronen los te laten. Dat zou je ook kunnen opvatten als een pleidooi voor kunst. Haar verwijzing naar Hygieia, de Griekse godin van de gezondheid, suggereert dat dat goed is voor lichaam en geest.

Video (5:13 min.), motor, flitslicht, videoprojector, polyurethaan elastomeer, vogelkooi, touwen, 370 x 145 x 80 cm. Courtesy: de kunstenaar, BQ, Berlin

 

Niets in het oeuvre van Vogel is eenduidig. Dat geldt ook voor Uterusland, de video waarin ze samen met een levensechte babypop in een waterglijbaan naar beneden roetsjt. Het beeld beweegt mee, terwijl het geluid doet denken aan het ritme van de ademhaling. Alsof Vogel een onmogelijke re-enactment van haar eigen geboorte filmt, als mens, kunstenaar, vrouw en moeder. De industriële melkmachines in deze installatie roepen vragen op over de rol van de vrouw, maar ook over intensieve veehouderij.

Polyurethaan elastomeer, clusters, plastic buizen, metalen beugel, houten stok, polypropyleen koord en buisisolatie. Courtesy: de kunstenaar

 

Okay, Okay is een 90 minuten durende videoclip avant la lettre rondom new wave en postpunk. De rauwe beelden uit West-Berlijn en het Ruhrgebied sluiten naadloos aan bij de muziek. Ze belichamen de tijdsgeest rond 1980, net als in de film van Sander, waarin woningcrisis en bouwlust (de hijskraan) hand in hand lijken te gaan. Daarin kan je een parellel zien met de huidige tijd. Okay, Okay legt onconventionele verbanden en is zowel ontregelend als bespiegelend. Zo zou je ook naar het oeuvre van Vogel kunnen kijken.

Okay, Okay – Der moderne Tanz (BRD, 1980) Courtesy: Christoph Dreher, Heiner Mühlenbrock

 

In de sociaal-maatschappelijk bewogen film van de feministische activiste en filmregisseur Helke Sander klimt een vrouw met haar twee kleine kinderen in Hamburg in een hijskraan omhoog. Op de pamfletten die ze naar beneden laat vallen, staat dat ze zal springen als ze voor middernacht geen betaalbare woning heeft. Sander baseerde haar film op een waargebeurd verhaal. Voor Vogel vormde de film een inspiratiebron voor haar werk Rollo.

Nr. 1 – Aus Berichten der Wach- und Patrouillendienste (BRD, 1984) Regie: Helke Sander, zwart wit video, 35mm (11 min.) Courtesy: Deutsche Kinemathek, Berlin


Raphaela Vogel in her own words

Trailer

#2 - Songs and Sounds

#6 -Heraldic Animals in Wildlife

#1 - City and Horizontality

#3 - Moving Image Times Two

Plattegrond


Museumcafé

Ons museumcafé beschikt over een uitgebreid menu.

Over Vogel

Meer informatie over de Duitse kunstenaar.