Richard Long

De Engelse kunstenaar Richard Long is in de jaren zeventig internationaal bekend geworden als belangrijkste vertegenwoordiger van de zogeheten Land Art. Hiertoe behoren kunstenaars die zich met hun werk buiten de gangbare circuits van galeries en musea willen presenteren en die een directe relatie zoeken met de natuurlijke omgeving van het ongerepte landschap. Zij willen hun werk niet alleen situeren in het landschap, maar ook laten ontstaan vanuit de materialen en mogelijkheden die de natuur hun ter plekke biedt.

De natuurlijke omstandigheden worden verkend in reizen naar afgelegen streken en lange wandelingen door het landschap. Zo maakte Richard Long onder meer tochten door Ierland, Lapland, Nepal, Mexico, Alaska en de Sahara. De registratie van de reis met behulp van foto’s of enkel door vermelding van de afstanden en de lokale benamingen van plaatsen en gebieden, kan uiteindelijk als een zelfstandig ‘conceptueel’ kunstwerk worden gepresenteerd. Het is aan de beschouwer om imaginair invulling te geven aan deze eenzame zwerftochten. Voorbeelden hiervan zijn de werken Mountains to Mountains (1980) en A Lappland Walk (1983) uit de collectie van De Pont.

Tijdens zijn wandelingen maakt Richard Long ook daadwerkelijk kunstwerken in het landschap. Met behulp van zand, stenen of takken uit de omgeving maakt hij tijdelijke sculpturen die hij ter documentatie fotografeert. De beelden worden gevormd door een simpele herschikking van de gevonden materialen. Stenen worden gerangschikt in rechte lijnen of in cirkels en al dan niet rechtop gezet. Met takken of drijfhout formeert Long eenvoudige geometrische figuren en in het zand maakt hij patronen van cirkels en spiralen. Het zijn bescheiden ingrepen en veranderingen die getuigen van respect voor de omgeving en die vervolgens ook weer aan de grillen van de natuur worden overgelaten.

Pas nadat hij met zijn werk bekendheid en waardering had gekregen, bracht Long zijn ‘land art’ sculpturen in galeries en musea. De plaatsing van stenen cirkels en lijnen werkt hier extra vervreemdend. Maar buiten de natuurlijke omgeving kan de poëtische kracht van zulke beelden misschien nog wel sterker worden ervaren.

Planet Circle is hiervan een overtuigend voorbeeld. Long heeft brokstukken witte kalksteen in een wijde cirkel plat op de vloer gelegd. De stenen liggen strak tegen elkaar aan als in een mozaïek. Terwijl iedere steen anders van vorm is, heeft Long toch een duidelijke structuur in de cirkel gebracht. Vanaf de rand van de cirkel loopt de hoogte van de stenen geleidelijk op. Een aantal stenen is rechtop gezet en steekt zo als een soort bergrug de hoogte in. Meer naar het midden worden de stenen weer lager en platter. In het midden van de cirkel is een uitsparing gelaten; een kleinere cirkel die slechts een stukje vloer laat zien. De stenen vormen zo een ring rondom een denkbeeldig gat. Van bovenaf gezien zou de cirkel zelfs op een groot oog kunnen lijken.

Al in de titel van dit werk wordt de associatie geboden met de ringen rond planeten in het heelal. Mogelijk roept de oervorm allerlei gedachten op over kosmische ervaring en universele harmonie. Ook legt de archetypische cirkelvorm een relatie met oude rituele plaatsen zoals Stonehenge. Toch hoeft Planet Circle niet alleen maar als een mystiek werk te worden gezien. Long past met zijn strikte uitgangspunten, de geometrische vormen (in wezen de minst natuurlijke vormen) en zijn methodische werkwijze evenzeer in onze eigentijdse kunst en cultuur. In die zin kan zijn werk worden geplaatst in de traditie van Brancusi en Mondriaan.