Luc Tuymans

De schilderijen van Luc Tuymans (Antwerpen 1958) zijn op het eerste gezicht vaak weinig spectaculair, ietwat vaal en bepaald niet virtuoos. Onderwerp, techniek en kleur lijken niet gehanteerd om direct in het oog te springen en ook de formaten zijn over het algemeen bescheiden. De voorstellingen zijn dikwijls schimmig en geven niet makkelijk hun inhoud prijs. Toch geldt Tuymans momenteel internationaal als een van de belangrijkste schilders en is zijn werk dermate bekend en gewaardeerd geraakt dat het in musea en collecties over de hele wereld is opgenomen. De kwaliteit ligt blijkbaar verscholen achter de eerste aanblik. Zijn schilderijen laten zich niet meteen kennen, maar bij nadere beschouwing toont zich des te pregnanter hun opmerkelijke betekenis.

Kenmerkend voor het werk van Luc Tuymans is dat betekenissen vaak buiten het directe blikveld liggen. Voor hem is het beeld een drager van herinneringen die in het verleden verborgen liggen. ‘Ik schilder niet de beelden zelf, maar de herinnering daaraan. Ik word getroffen door iets in de werkelijkheid, door een foto of door iets anders, onverschillig wat, als het me maar schokt. In het proces van het maken probeer ik de herinnering aan dat ene beeld weer te geven.’ De voorstellingen zijn als schaduwbeelden waarmee gebeurtenissen zich vagelijk aftekenen zonder zich exact kenbaar te maken. Tuymans richt zijn aandacht vooral op herinneringen, sporen en nabeelden – littekens van de geschiedenis. Fotografisch beeldmateriaal uit allerlei publicaties speelt een belangrijke rol als bron. Dat hij ‘onverschillig’ zou staan tegenover zijn onderwerpen, is maar ten dele waar. Weliswaar kiest hij dikwijls voor alledaagse dingen zoals, in het geval van Lamp, een lampenkap, maar in de bredere context van zijn thematiek wordt zelfs dit banale onderwerp een drager van verontrustende betekenissen. De onderwerpen die hem ‘schokken’ zijn immers vaak verbonden met angst en geweld of vallen onder de duistere schaduwen van de Tweede Wereldoorlog. Zo refereren verschillende werken aan de gruwelijkheden van de concentratiekampen. Tuymans registreert de verschrikkingen in hun meest banale entourage. De barakken (Our New Quarters, 1986) en de badkamer (Bathroom, 1996, collectie De Pont) zijn het voorportaal van de Gaskamer (1986). En met de lugubere verhalen over lampenkappen gemaakt van mensenhuid komt Lamp in een ander licht te staan.

Tuymans hanteert voor zijn werk een methodiek die in belangrijke mate aan de film is ontleend. Hij heeft zelf enige tijd films gemaakt en gebruikt de close-up, de blow-up, de montage en de still als technieken voor een andere manier van kijken. De filmische blik is de neutrale waarneming van de camera, de ‘onverschillige’ registratie, maar tegelijk een geconcentreerd aanschouwen, dat zich richt op het suggestieve fragment en op het beeld als projectie van betekenissen. Ook Tuymans ‘zoomt’ vaak in op het detail. Pas nadat hij zijn doeken heeft beschilderd, kadert hij de voorstelling uit en spant hij dit deel van het doek op. In de verfbehandeling en penseelvoering is goed zichtbaar hoe hij het onderwerp ‘aftast’ en in korte toetsen bijna schetsmatig weergeeft alsof een al te definitieve weergave moet worden vermeden ten gunste van een ‘tussenbeeld’ uit een denkbeeldige sequentie. Zelf zegt hij: ‘Een schilderij toont één beeld. Dat beeld is zeer verdicht, gecomprimeerd. Alsof er andere beelden aan vooraf zijn gegaan, onzichtbare beelden die zich onmogelijk laten achterhalen. Elk beeld is incompleet, zoals ook elke herinnering onvolledig is.’

Vaak maakt Tuymans series werken van een bepaald thema. Zo zijn er naast de werken over de oorlog ook de beroemde serie ‘Der diagnostische Blick’ (1992, over de klinische observatie van ziektebeelden), de serie Heimat (1995, over het Vlaams nationalisme, waar onder andere Bosom uit de collectie van De Pont deel van uitmaakt) en de serie Mwana Kitoko / Beautiful white man (2000, over het Belgische koloniale verleden in Congo). bekijk een gesprek met de kunstenaar op TateShots