Archief

Sigmar Polke

Das kann doch kein Motiv sein - De complete edities uit de collectie Kunstraum am Limes

tm 5 september 2021
werk in collectie

Aanstekelijk, speels en ongelooflijk veelzijdig: wie de werken in oplage van de Duitse kunstenaar Sigmar Polke (Oleśnica, 1941- Keulen, 2010) bekijkt, begrijpt direct waarom hij te boek staat als virtuoze tovenaarsleerling. De Pont toont deze zomer meer dan 200 edities op ruim 1400 vierkante meter in de voormalige wolspinnerij onder de titel Das kann doch kein Motiv sein. De tentoonstelling geeft een beeld van Polkes werk over een periode van veertig jaar en bestaat uit objecten, foto's, fotokopieën, drukken, collages en kunstenaarsboeken. Ze vormen een integraal onderdeel van zijn artistieke productie en staan in directe relatie tot de technieken die hij in zijn schilderkunst steeds opnieuw heeft toegepast. Daarmee zijn ze als het ware de teststraat van zijn vrije en onconventionele werk- en denkwijze. Dr. Axel Ciesielski (1944-2019), collectioneur en oprichter van Kunstraum am Limes in het Duitse Hillscheid, heeft als enige alle edities door de jaren heen weten te verzamelen. Zijn collectie, nu voor het eerst in Nederland te zien, geeft een kijkje in de keuken van een kunstenaar wiens atelier leek op een laboratorium dat voor buitenstaanders gesloten bleef.

Sigmar Polkes belangrijkste signatuur, aldus een kunstcriticus in de New York Times, is dat hij er geen heeft. Zijn werk ontsnapt aan elke categorisering. Hij begon in de jaren zestig van de vorige eeuw met een Duitse variant van de Amerikaanse Pop-art. Vandaaruit ontwikkelde hij zich tot een provocatieve en humoristische kunstenaar voor wie transformatie en reproductie van het beeld belangrijke uitgangspunten vormden. Het maken van edities en zijn interesse in grafische technieken waren daarom van meet af aan belangrijk. Dat is goed te zien aan het puntraster, Polkes bekendste stijlmiddel dat afkomstig is uit de fotoreproductietechniek.

Polke gebruikte voor zijn werk in oplage vaak niet de in kunstkringen gangbare zeefdruktechniek maar de goedkope, industriële offset waarmee grote oplagen gemaakt konden worden. Zo wilde hij de kunstreproductie demystificeren, de kunstmarkt omzeilen en zijn werk voor een groot publiek toegankelijk maken. Daarbij zocht hij telkens opnieuw de grenzen van de techniek op. Hij zag in misdrukken juist ongekende mogelijkheden en dreef met zijn ongewone materiaalwensen zijn drukkers soms tot wanhoop. Het waren vaak arbeidsintensieve samenwerkingen waarbij hij regelmatig het onmogelijke verlangde, want, zoals hij ooit tegen een drukker zei: 'Leicht kann jeder' (Makkelijk kan iedereen). Zo maakte hij een serie op, veel te zuigend, fluweelpapier en werkte hij met nep slangenleer waarvan hij het reliëf liet concurreren met zijn rasters. Ook transparante folies – Polke werd ooit opgeleid als glasschilder – die allesbehalve geschikt waren om verflagen vast te houden, weerhielden hem er niet van het toch te proberen. En met succes.

Het idee dat een oplage uit identieke exemplaren bestaat was voor Polke geen wetmatigheid. Door wisselende kleurlagen of handgeschilderde toevoegingen ontstonden er verschillende versies van een en dezelfde druk naast talloze unieke exemplaren. Grafiek was voor hem een manier om ongedwongen te kunnen werken, zoals in een tekening. De edities tonen dan ook een ongelooflijk plezier, vernuftigheid en vrijheid om beelden te creëren. In 2000 liet hij een stempel maken van een onooglijk vlekje met de tekst 'Das kann doch kein Motiv sein'. Maar wel bij Polke dus.