Archief

Robert Zandvliet

Stones & Sketches
tekeningen en schilderijen

30 aug 2014 - 4 jan 2015
werk in collectie

Voor het eerst toont Robert Zandvliet een minder bekende kant van zijn kunstenaarschap: een keuze uit de honderden tekeningen en schetsen die voorafgingen aan een serie of een enkel doek. Door zijn compromisloze werkwijze in de uiteindelijke doeken is het van belang dat hij vooraf heel goed uitzoekt hoe een compositie moet worden: “Ik zorg dat ik een bewustzijn heb van hoe het beeld op het doek vorm moet krijgen. Dan maak ik heel veel schetsen en dan schilder ik  het twee of drie keer zodat het helemaal in mijn fysiek zit.” 

Voor diegenen die bekend zijn met de schilderijen van Robert Zandvliet is het kijken naar de series tekeningen vooral een hernieuwde ontmoeting met oude bekenden, zoals de filmdoeken, highways, marines, maanlandschappen, het weggetje tussen de korenvelden van Van Gogh en de studio van Picasso. Die herkenbare periodes en motieven uit zijn oeuvre zien we ook terug in One Hundred Views, een schets van vierentwintig meter breed die hij rechtstreeks op de muur zal aanbrengen. “Een schets op schilderijformaat”, zoals hij het zelf beschrijft.

Met het selecteren van de tekeningen was 2013 voor de schilder een periode van terugblikken. Daarvoor had hij jaren gewerkt aan een serie schilderijen naar oude meesters. Die periode kende een hoogtepunt en afsluiting met een boek en de tentoonstelling I owe you the truth in painting in het GEM, Den Haag in 2012. Door het bestuderen van de beroemde voorgangers en de vormoplossingen die zij in hun werk vonden, had Zandvliet zijn arsenaal aan vaardigheden enorm uitgebreid. En hij was er binnen die zoektocht ook in geslaagd zijn eigen handschrift te behouden en ontwikkelen. Maar verder zoeken naar oplossingen en vormen in een schilderij volgens dit recept, leek hem een doodlopende weg. Hij beheerste dat zozeer dat hij nog talloze doeken op die wijze had kunnen maken, maar daarin school ook een gevaar: “Dan worden het gewoon mooie schilderijen.” Dus zocht hij de uitdaging in een schilderij dat nu eens niet over oplossingen of vorm gaat, iets wat op het eerste gezicht vrij simpel lijkt: de steen. Als schilder erkent hij direct dat kleur, vorm en compositie belangrijk zijn, want dat is wat je uiteindelijk ziet in een schilderij. Maar hij realiseert zich steeds meer dat er nog iets nodig is. Iets wat een goed schilderij tot en kunstwerk maakt. Hij beschrijft het zelf als “de energie van een schilderij”, maar je zou het even goed bezieling kunnen noemen. Een bezieling die hij bijvoorbeeld ook in een steen herkent: “Of de steen lelijk of mooi is, dat doet er niet toe. Het gaat om de vanzelfsprekendheid en een soort van samengebalde energie die de steen eigen is.”

Het zou voor de hand liggen om te denken dat de kunstenaar terugkeert naar een motief waarmee het allemaal in de vroege jaren negentig begon: een eenvoudige object op een monochrome achtergrond. Maar niets is minder waar. Uitgangspunt is nu niet langer de vorm van de steen, maar een bewuste zoektocht naar het moment waarop de steen meer wordt dan een goede compositie. De zoektocht naar dat momentum leidde hem weer door allerlei fases van problemen en oplossingen heen, die nu eenmaal bij het schilderen horen. Natuurlijk zijn de vaardigheden van de schilder daarbij van belang, maar meer nog gaat het volgens hem om de mentale houding. Zoals een WK bij voetbal niet gewonnen wordt door de technisch beste spelers, maar door het team met de juiste mentaliteit. Op vergelijkbare wijze daagde Zandvliet zichzelf uit om de juiste energie te leggen in het nieuwe werk. Het leidde tot een serie van zeven doeken: SevenStones.

De zalen met schetsen tonen de weg die Zandvliet vanaf de jaren negentig is gegaan: op zoek naar een pure vorm en heldere compositorische oplossingen. De tentoonstelling is daardoor te zien als een terugblik. In de muurgrote schets vat hij die terugblik nog eens samen, om vervolgens vooruit te kijken. Want met de serie SevenStones - die nu al als een mijlpaal gezien kan worden in zijn oeuvre - slaat hij een nieuwe weg in. Vroeger was hij op zoek naar vorm, nu veel meer naar de reden waarom een vorm hem zo raakt. 

Beluister hier een interview met Robert Zandvliet in VPRO's Nooit meer slapen en hier een film over de opbouw van de tentoonstelling op ARTtube.