David Claerbout

Het verstrijken van de tijd lijkt het centrale onderwerp in het werk van de Belgische kunstenaar David Claerbout. In zijn foto’s en videowerken speelt het tijdsverloop een hoofdrol. Claerbout gebruikt hierbij zowel oud als nieuw beeldmateriaal. Zo is het videowerk Ruurlo, Borculoscheweg, 1910 (1997) een digitaal gemanipuleerde oude foto van een dorpsgezicht met enkele mensen, een molen en een boom. Claerbout heeft een hedendaagse video-opname van dezelfde boom in het oude beeld gemonteerd. De boom beweegt zachtjes in een voorbije tijd. Weliswaar lijkt hiermee de oude foto tot leven gekomen, maar anderzijds is de beweging op haar beurt in de tijd bevroren. Vastgezet in de ‘loop’ van een eindeloze herhaling als een voor altijd uitgestelde belofte van verandering. 

In 2000 maakte Claerbout de Venice Lightboxes; vier bijna zwarte dia’s getoond op lichtbakken in een volledig donkere ruimte. De dia’s zijn opnamen van Venetië in nachtelijke duisternis. Pas als de ogen aan het weinige licht gewend zijn, ontwaart men in een schimmig panorama de contouren van de oude stad.

De genoemde werken zijn exemplarisch voor twee belangrijke aspecten in de kunst van David Claerbout; tijd en licht. In zijn fotografische of filmische registraties spelen het verloop van tijd en licht een essentiële rol in onze waarneming en duiding van een handeling of gebeurtenis. De kunstenaar combineert het statische beeld van de fotografie met het bewegende filmbeeld waardoor er een verassende verplaatsing in de tijd optreedt. Door middel van digitale manipulatie reanimeert hij oude foto’s en weet hij beweging en leven te brengen in beelden van een voorbije tijd. Het effect is bedrieglijk en intrigerend.

Dit geldt ook voor Shadow Piece (2005) in de collectie van De Pont; een zwart-wit videoprojectie waarin we de glazen pui met toegangsdeuren van een gebouw zien. Het beeld is van binnenuit opgenomen waardoor een deel van het interieur zichtbaar is en door de glaswand het trottoir te zien is. Met regelmaat komen er voorbijgangers in beeld waarvan sommigen het pand in willen. Hierdoor ontstaat de indruk dat het om een openbaar gebouw of een kantoor gaat. De bezoekers vinden echter de deuren gesloten en ondanks hun pogingen deze geopend te krijgen, blijft de toegang gesloten. Uiteindelijk lopen de bezoekers dan weer weg en verdwijnen uit beeld.

De architectuur van het gebouw is ‘jaren vijftig’ modernistisch en ook de kleding van de personen doet aan vroegere tijden denken. Het heldere licht en de lange schaduwen doen vermoeden dat de zon laag staat. De schaduwen en het lijnenspel van de verschillende architectonische elementen geven het beeld een sterk grafisch karakter. Uitgangspunt voor Shadow Piece was een oude architectuurfoto. Vervolgens heeft Claerbout met gebruikmaking van digitale technieken de voorbijgangers aan het beeld toegevoegd waardoor de oude opname tot leven lijkt te komen. We kijken terug naar een gedateerd modernisme dat ooit zelf juist zo toekomstgericht was.

Het werk van David Claerbout doet ons twijfelen aan de waarachtigheid van het beeld. Is dit een historisch filmfragment of een volledig geregisseerde situatie? Hoe authentiek is het beeld dat we waarnemen? Wat we ervaren is de tegenstelling tussen documentaire registratie en geënsceneerde simulatie en tussen feitelijke en fictieve waarneming.