Bill Viola

The Greeting was in 1995 onderdeel van Bill Viola’s verrassende bijdrage aan de Biënnale van Venetië. Viola (Flushing, New York 1951) heeft met kunstenaars als Bruce Nauman en Gary Hill het medium video tot ontwikkeling gebracht. Deze bijna wandvullend geprojecteerde videofilm met geluid duurt tien minuten en wordt doorlopend herhaald.

De video van Viola toont een jonge vrouw en een vrouw van middelbare leeftijd die met elkaar in gesprek zijn. Zij staan prominent op de voorgrond, de achtergrond wordt gevormd door een smalle straat met hoge huizen en in de verte een poort. De architectuur is vaag zichtbaar en alle aandacht ligt op de vrouwen. Zij dragen kleurrijke lange gewaden die door de wind zacht om het lichaam waaien. Hun conversatie is onverstaanbaar en het enige geluid lijkt te worden gevormd door de wind. Uit de gebarentaal van toegestoken handen, aanraking en mimiek kan worden afgeleid dat de twee vrouwen op vriendschappelijke en vertrouwelijke voet met elkaar staan.

Hun gesprek wordt plotseling onderbroken wanneer een derde vrouw in beeld verschijnt. Zij is ook jong en gaat gekleed in een fel oranje-rode jurk. Evenals de oudere vrouw draagt zij sandalen. Haar figuur toont dat zij zwanger is. Op haar onverwachte komst volgt een hartelijke begroeting met de oudere vrouw. Zij omhelzen elkaar en de liefdevolle blikken en gebaren getuigen van een bijzondere band tussen deze twee personen. Hun gesprek blijft onverstaanbaar, slechts een gefluister is hoorbaar. Het aanzwellende geluid van de opstekende wind, de wapperende kleding en de intensiteit van de begroeting maken dit moment echter tot het dramatische hoogtepunt van de video. Ook de twee jonge vrouwen begroeten elkaar vervolgens en de conversatie wordt door de drie vrouwen voortgezet. Een zekere rust keert weer en na enige tijd verstommen beeld en geluid en is de video ten einde.

Bill Viola heeft het simpele gegeven van een begroeting van drie vrouwen op magistrale wijze gedramatiseerd. Naast het formaat van de projectie is het vooral de extreme slow-motion die het beeld deze werking geeft. Van oorspronkelijk 45 seconden opname is de video vertraagd naar 10 minuten. Een kort moment van samenkomst wordt door deze vertraging een uiterst geladen en suggestieve gebeurtenis. Elk gebaar en elke gelaatsuitdrukking wordt hierdoor in zijn emotionele expressie uitvergroot en tot in details onthuld. Viola gebruikt ook nog andere beeldelementen die dit werk zo fascinerend maken: de sobere, klassieke kleding van de vrouwen en de heldere kleurstelling van geel, blauw en rood. Ook het decor van renaissance-architectuur met de vage poort in de verte waarin nog twee schimmige figuren te ontwaren zijn, draagt bij aan de bijzondere atmosfeer rondom de begroeting. Evenals het geluid van de wind en de lome beweging van de opwaaiende kleding.

Onderwerp, aankleding en enscenering getuigen dat Bill Viola zich voor dit videowerk heeft laten inspireren door een zestiende-eeuws schilderij van de Italiaanse schilder Jacopo da Pontormo. Deze schilderde het belangrijke bijbelse thema van ‘de visitatie’: het moment dat Maria aan haar nicht Elisabeth vertelt dat ze in verwachting is (Lucas I:36-56). Hun ontmoeting was er een van wederzijdse vreugde want Elisabeth bleek eveneens zwanger, nadat zij haar leven lang onvruchtbaar was geweest (haar kind werd Johannes de Doper).

Het thema van de visitatie is een veelvoorkomend onderwerp in de westerse schilderkunst vanaf de gotiek. In de renaissance speelt de handeling zich meestal af in de open lucht en omhelzen de twee vrouwen elkaar. Elisabeth wordt afgebeeld als een oudere vrouw, in tegenstelling tot de jeugdige Maria. Er bestaan vele varianten en interpretaties van de visitatie, al dan niet met meer figuren in het gezelschap. In de versie van Viola zouden de schimmen op de achtergrond de aartsengel Gabriël en Zacharias, de man van Elisabeth, kunnen zijn. Elisabeth is de oudere vrouw en Maria is de in het rood geklede jonge vrouw. De andere jonge vrouw, in het blauw, lijkt verrast en buitengesloten wanneer Maria en Elisabeth het moment van vreugde over hun zwangerschap delen. Maar juist haar anonieme aanwezigheid geeft de gehele scene een complexe gelaagdheid in de stille interactie van de figuren. Bovendien vormt haar aanwezigheid heel letterlijk een prachtige completering van een klassieke driehoekscompositie.