Lothar Baumgarten

Lothar Baumgarten is bekend geworden met zijn cultuurbeschouwingen waaruit een grote belangstelling voor etnografie en lokale geschiedenis blijkt. Het omvangrijke project Carbon bestaat uit ondermeer foto’s van spoorwegen, spoorbruggen en semafoor-systemen in het uitgestrekte landschap van de Verenigde Staten. De foto’s documenteren de opmars van Europese immigranten van de oost- naar de westkust. Daarnaast bevat het werk ook een aantal wall drawings; op de muren geschilderde woorden en namen die refereren aan deze spoorweg-geschiedenis. Het kunstenaarsboek Carbon vormt een belangrijk onderdeel van het project. Het boek is een hoogtepunt in de jarenlange samenwerking van Baumgarten met de Nederlandse ontwerper Walter Nikkels.

Voor Lothar Baumgarten vertellen de namen van de spoorlijnen de geschiedenis van de ontmoeting van verschillende culturen. Enerzijds herinneren zij aan de traditionele inheemse stammen en aan de namen van hun grondgebieden, anderzijds aan de onstuitbare trek naar het westen van Europese immigranten. 

De foto's tonen spoorbanen, treinstellen, locomotieven en viaducten. Maar ook uitgestrekte landschappen, vervallen emplacementen en troosteloze industriegebieden. Carbon biedt geen nostalgische spoorwegromantiek maar geeft een helder verslag van de gevolgen van de 'openlegging' van inheemse gebieden. De eindeloos lange transportlijnen lijken vooral de gulzigheid van de nieuwe bewoners te illustreren en de titel Carbon verwijst in dit verband naar de continue behoefte aan brandstof waarmee deze honger gestild moet worden. De titel verwijst bovendien naar de zogenaamde C-14 methode waarmee archeologische vondsten kunnen worden gedateerd.

Het verval van het Amerikaanse spoorwegstelsel (ingehaald door andere transportsystemen en nieuwe produktietechnieken) geeft de tijdelijkheid aan van deze op consumptie en expansie gerichte cultuur. Tegenover dit lineaire proces van 'vooruitgang' plaatst Baumgarten het cyclische tijdsbesef van de inheemse volkeren die eeuwenlang hun samenlevingen hebben afgestemd op de wisseling der seizoenen en het proces van natuurlijke veranderingen. Maar ook deze oude volkeren en culturen lijken voorgoed verzwolgen en wat nog rest, zijn hun namen die voortleven in het netwerk van de spoorwegen: Cheyenne & Northern Railway, Apache Railroad, Keokuk Junction of Monongahela Viaduct. Andere namen bestaan alleen nog als geografische aanduiding: Potomac River, Coconino County en Chemehuevi Mountains.

Voor de wall drawings bij Carbon heeft Baumgarten zich laten inspireren door de specifieke beeldtaal van de spoorwegtypografie. Het onderzoek naar dergelijke taal- en communicatiesystemen vormt een wezenlijk onderdeel in dit werk. Als een etnograaf bestudeert Baumgarten hoe culturen zich hierin identificeren en als kunstenaar weet hij deze vormen op poëtische en associatieve wijze weer tot zelfstandige beelden om te toveren.